Demissionair landbouwminister Piet Adema scoorde deze week een nieuw succesje, zij het met een rouwrandje voor de melkveehouderij. Zijn plan om het mestprobleem aan te pakken, krijgt de steun van een meerderheid in de Tweede Kamer en gaat er bij bedrijven diep in snijden.
Maar er gebeurde meer, met name afgelopen donderdag. Toen diende in Den Haag ook een rechtszaak met spoedeisend karakter van milieuorganisatie Greenpeace tegen de Staat.
NGO all-stars
De zaal oogde als een all-stars-bijeenkomst van groene NGO's en hun voorlieden, maar dat was niet het meest opmerkelijke. Het meest bijzonder waren de verdedigingslinie en de taal van de landsadvocaat tegenover Greenpeace, waarin uiteengezet werd dat er al heel veel is gebeurd. Vergelijk dit met de alarmerende taal van de nu demissionaire regering in de Tweede Kamer en er is niet anders te constateren dat de Staat met twee monden spreekt. Dat schijnt minder erg te zijn dan wanneer de regering dat doet, want dan moet er actie worden ondernomen. Toch doet het afbreuk aan de geloofwaardigheid van het bestuur.
Stikstofclaim schurkt tegen staat aan
De Stichting Stikstofclaim had zich, tot ongenoegen van de beide andere partijen, ook tussen gewurmd en ging vervolgens aanschurken tegen de Staat. Dat was ook aanleiding tot ongemakkelijke toestanden, hoewel niet voor Stikstofclaim.
Greenpeace eist in kort geding allerlei noodmaatregelen van de Staat, omdat 'de natuur onherstelbaar zou worden beschadigd'. Het gaat van allerlei snelle en diep ingrijpende emissiereducties - ook met grensoverschrijdend effect - tot natuurmaatregelen en andere ingrepen met vrijwel directe werking. Als maatstaf voor haar zorgen ging Greenpeace daarbij uit van de stand van zaken rond 'rode lijst'-diersoorten.
Ontwrichtende eisen
Het verweer van de Staat was dat er in de voorbije decennia al tal van maatregelen zijn getroffen en dat we bijvoorbeeld op dit moment helemaal niet op een emissiepiek zitten voor bijvoorbeeld stikstof. Die was er midden jaren 80 van de vorige eeuw. Toch blijft de staat wel maatregelen nemen, maar niet in het tempo dat Greenpeace wil. En met reden, want dat zou de samenleving volledig ontwrichten. Bedrijven zouden moeten worden gesloten, tienduizenden mensen zouden hun baan verliezen en mensen zouden niet meer rond kunnen komen.
Stichting Stikstofclaim bracht daarbij het lot van duizenden familiebedrijven in de landbouw in. De klacht van haar voorzitter dat een aantal witte wijn drinkende activisten in de grachtengordel daar kennelijk niet bij stil staan, had de rechter even niet gehoord, zei hij.
Natuur niet onherstelbaar
Volgens de landsadvocaat is er ook geen 'point of no return' aan te wijzen voor de natuur. Om dit te benadrukken liet hij de hoogste natuurambtenaar van het ministerie van LNV opdraven die – met kennelijke tegenzin – nog eens bevestigde dat de natuur nooit onherstelbaar beschadigd is. Politici zullen misschien zeggen dat dit niet in tegenspraak hoeft te zijn met de stelling dat 'de natuur op omvallen staat', maar toch, opmerkelijk is het wel.
Geen regerende rechters
Opmerkelijk is ook het verweer van de landsadvocaat dat de wens van Greenpeace – een door de rechter opgelegd pakket van algemeen bindende noodmaatregelen – in strijd is met de scheiding der machten. De rechter hoort niet op de stoel van een democratisch gekozen overheid te gaan zitten. Geen juridisch dictaat. Een democratie heeft niet voor niets een scheiding van machten.
De rechter hoorde alles aan en nam het spoedeisende belang alvast met een korreltje zout, want de uitspraak staat gepland op 6 juni. Bovendien loopt er een bodemprocedure over dezelfde zaak. De rechtbank had gerekend op een mediacircus, en misschien Greenpeace ook wel, maar dat bleef uit, wel was de zitting via video te volgen.
Adema kan door
Een paar honderd meter verderop debatteerde de Tweede Kamer dus met minister Adema over het mestprobleem dat nu zo acuut is vanwege de aflopende derogatie in combinatie met het natte voorjaar. Eigenlijk kwamen ze daar niet uit. Een groot deel van de Tweede Kamer zag wel iets in het mestplan van LTO en NZO, maar dat deel was niet groot genoeg voor een meerderheid. De BBB wilde het bovendien niet steunen en kwam met een alternatief, maar dat was voor anderen niet aanvaardbaar. Daardoor kan Adema zijn oorspronkelijke plan doorzetten en aansturen op onder meer krimp van veestapel, 30% afroming van fosfaatrechten bij verhandeling, inzet op Renure.
Toekomst in coöperatie
Voor veehouders betekent het dat ze voorlopig geen verlichting kunnen verwachten en grote volumes mest tegen hoge kosten moeten afvoeren, of stoppen. Nu zijn er wel ondernemers die eigen oplossingen hebben gevonden, zoals met export van bewerkte mest en import van kunstmeststoffen, maar dit is geen echte uitweg, en zeker niet voor een grote groep.
Daar zoekt de coöperatie Deboerenmettoekomst in oprichting wel naar, met behulp van een paar haakjes uit de Nitraatrichtlijn, met name het verslechteringsverbod. In de stikstof-, en natuurwetgeving werkt dit hevig tegen de landbouw, in het mestdossier kan het boeren misschien juist helpen. Punt is dat het verlies van derogatie leidt tot meer gebruik van kunstmest. En er blijkt steeds meer onderbouwing te zijn voor de stelling dat kunstmest veel meer uitspoeling veroorzaakt dan dierlijke mest. Zelfs de Commissie Deskundigen Meststoffenwet (CDM) heeft opeens studies daarover gevonden.
Proefproces
Doel van de coöperatie is om bij de minister een ontheffing aan te vragen en als collectief aan de slag te gaan met het gebruik van tot 350 kilo stikstof per hectare, vooral uit dierlijke mest. Daarmee willen ze een proefproces uitlokken. Volgens de initiatiefnemers en hun adviseurs is het een strategie zonder verliezen, want slechter dan het nu is, kan het niet worden. De kosten zijn het probleem niet (want ruwweg 15 kuub afgevoerde mest) en het collectief biedt bescherming. Bij een toer door het land trekt de coöperatie inmiddels volle zalen.
Het is overigens niet zo dat de coöperatie alle regels aan de laars wil lappen. Ze volgen een nauwkeurig uitgestippeld pad en leden moeten wellicht nog steeds enige mest afvoeren, maar dan misschien tegen kosten van 1 cent per kilo melk in plaats van 5 cent of meer.
Juridische hobbels
Dat het plan van Adema ongehinderd doorgang kan vinden, is trouwens nog maar de vraag. De minister wil 30% afromen bij verhandeling van fosfaatrechten. Daarmee kan hij gedaagd worden vanwege een onevenredig grote ingreep. Met de onevenredigheid van maatregelen zit het sowieso lastig, want de varkenshouderij maakt al sinds jaar en dag gebruikt van een stikstofvrijstelling, maar de melkveehouderij niet. Ook daar schuilt een juridisch addertje onder het gras. Wat dit allemaal weer gaat betekenen voor het stukje derogatie dat Nederland nog heeft, is de vraag. De Europese Commissie rekent Nederland af op resultaten, en heeft daarbij minder begrip voor het feit dat er intern gekrakeel is en dat Nederland in gebreke blijft. Zelfs al is die derogatie het resultaat van politiek handjeklap.